Γεννημένος στην Κωστάνιανη, μικρό χωριό της επαρχίας Δωδώνης στον νομό Ιωαννίνων και πάνω στον παλιό δρόμο Ιωαννίνων-Παραμυθιάς, το 1953, ο Χριστόδουλος Γκαλτέμης εκδήλωσε από μικρός την έφεσή του στο σχέδιο και στη ζωγραφική. Έτσι, πήρε, μαθητής ήδη στη μέση εκπαίδευση, τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον Γιαννιώτη ζωγράφο Γεώργιο Καζάκο και αργότερα σπούδασε ζωγραφική στο Προκαταρκτικό Εργαστήριο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Νίκο Νικολάου. Οι κύριες σπουδές του όμως ήταν στο Εργαστήριο Χαρακτικής της ίδιας σχολής, στο οποίο μπήκε πρώτος. Σπούδασε με υποτροφία του Ιδρύματος Γιάννη Κεφαλληνού και του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Δάσκαλός του στο Εργαστήριο Χαρακτικής ο σπουδαίος μάστορας Κώστας Γραμματόπουλος. Όπως ομολογεί σήμερα ο Γκαλτέμης, ενθουσιάστηκε όταν συνάντησε τον δημιουργό του αλφαβηταρίου του στο δημοτικό σχολείο -τις εικόνες του βιβλίου αυτού, που τον φανταζόμαστε να το κρατάει όπως το παιδάκι στη φωτογραφία του Δημήτρη Χαρισιάδη, θαύμαζε και, στην παιδική του φαντασία, ήθελε να τις είχε ζωγραφίσει εκείνος. Παρακολούθησε ακόμα, όσο σπούδαζε, το Φροντιστήριο Καλλιτεχνικής Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου, με δάσκαλο τον Γιάννη Παπαδάκη, ενώ άκουσε τα θεωρητικά μαθήματα του Παντελή Πρεβελάκη, του Παύλου Μυλωνά, του Αντωνίου Δανασσή-Αφεντάκη και της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα. Αποφοίτησε το 1978 με την τιμητική διάκριση «Βραβείο Φιλοτεχνηθέντων έργων». Από νωρίς η καλλιτεχνική δημιουργία του έπεισε για την αξία και τη δύναμη της, ώστε γρήγορα κέρδισε τη θέση της: έργα του εκτίθενται δίπλα σε «ονόματα» της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, όπως είναι οι Σπύρος Βασιλείου, Γιώργος Μανουσάκης, Γιάννης Τσαρούχης, Γιάννης Σπυρόπουλος, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Κώστας Μαλάμος, Πάρις Πρέκας, Γιώργης Βαρλάμος, Παναγιώτης Τέτσης, ο δάσκαλός του Κ. Γραμματόπουλος, κ.ά -ακούει κι έναν καλό λόγο από τον καθένα· από άλλον για την εκλογή και την επεξεργασία του θέματος, από άλλον για το σχέδιο και τα χρώματα, αποφασιστικής σημασίας σπάνιες παροτρύνσεις για νέο καλλιτέχνη. Το 1988 εξασφάλισε τριετή υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών για μεταπτυχιακές σπουδές χαρακτικής, με υπεύθυνο καθηγητή τον Γιάννη Παπαδάκη. Πραγματοποίησε ατομικές εκθέσεις (1984, 1992, Γκαλερί «Έκφραση», Γλυφάδα· 1985, Γκαλερί «Εποχές», Γιάννενα· 1985, Κέντρο Τέχνης «Artigraf»· 1988, 1990, Γκαλερί «Πρίσμα», Λιβαδειά) και συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις (1977-78, Έκθεση Αποφοίτων Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών· 1982, 1983, 1984, «Λιθογραφίες», Κέντρο Τέχνης «Artigraf», Αθήνα· 1985, «Τέσσερις Νέοι Καλλιτέχνες (Χριστόδουλος Γκαλτέμης, Στέφανος Δασκαλάκης, Στέφανος Κουκάς, Σπύρος Κουρσάρης)», Κέντρο Τέχνης «Artigraf», Αθήνα· 1986, «Νεοέλληνες Ζωγράφοι - Λιθογραφίες», Διεύθυνση Αποδήμων Ελλήνων, Υπουργείο Εξωτερικών, και «Ελληνική Χαρακτική. Λιθογραφία, Ξυλογραφία, Χαλκογραφία», Κέντρο Τέχνης «Artigraf»· 1987, «Ζωγραφική-Χαρακτική. Δέκα Γιαννιώτες Καλλιτέχνες», Ίδρυμα Κάτσαρη, Αίθουσα Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, Γιάννενα· 1988, Γκαλερί «Αίολος», Κηφισιά· 1988, 1991, Art Athina Ι ’93, Συνάντηση Σύγχρονης Τέχνης, Αθήνα· 1993-96, «ΑDΑΜ Gallery», Πάρος, «Gallery Κ», Λονδίνο· 1993, «Χαρακτική», Ast-Arti, Αθήνα· 1994, «Οι Ζωγράφοι και τα Νεοκλασικά», Διεθνές Κέντρο Εικαστικών Τεχνών ΑΕΝΑΟΝ, Αθήνα· 1995, Γκαλερί «Ast-Arti»· 1996, Γκαλερί «Σκουφά 4», Αθήνα, και «Ηπειρώτες Καλλιτέχνες», Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα· 1997, Γκαλερί «Τρίγωνο», Κηφισιά· 1998, «ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ», Αθήνα· 1998, Γκαλερί «Αργώ», Αθήνα-Λευκωσία· 1998, «Χαρακτική - Επτά σημαντικοί δημιουργοί (Τάσσος Α., Κάνθος Τ., Γραμματόπουλος Κ., Γκαλτέμης Χρ., Γράββαλος Π., Παντολφίνι Π., Λούις Σολάρι), Γκαλερί «Αργώ», Αθήνα· «ΑDΑΜ Gal1ery», Αθήνα 1999, «Ηπειρώτες Καλλιτέχνες», Δήμος Ηγουμενίτσας· 2000, Αίθουσα Τέχνης «Εγχάρακτο», Αθήνα, «Δωδωναίοι Δημιουργοί», Πνευματικό Κέντρο Δήμου 1ωαννιτών· 2001, «lη Τριεννάλε Ελληνικής Χαρακτικής», Πινακοθήκη Πιερίδη, Γλυφάδα, «Χαρακτικής ο Λόγος», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών, και «Μήνας Εικαστικών Τεχνών», Δήμος Αθηναίων - Τεχνόπολις, Αθήνα, κ.ά.). Έργα του βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, στο Μουσείο Βορρέ στην Παιανία, στην Πινακοθήκη Ευάγγελου Αβέρωφ στο Μέτσοβο, στην Πινακοθήκη Κώστα Μαλάμου στη Ζίτσα, στις Συλλογές του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, της Τράπεζας Εργασίας, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, στο Δημαρχείο Ιωαννίνων, σε καταστήματα τραπεζών, δημόσιων οργανισμών, ξενοδοχείων και άλλων υπηρεσιών στην Ελλάδα και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα, την Κύπρο, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αγγλία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία. Η καταγωγή και τα βιώματα των παιδικών χρόνων του Γκαλτέμη στην Ήπειρο δεν είναι παράδοξο ότι επηρέασαν και σφράγισαν τα θέματα των χαρακτικών του: τα κτήρια, τα σοκάκια και οι άνθρωποι, νέοι και γέροι, της ορεινής περιοχής του. Συνάμα -το σημαντικότερο- του χάρισαν το καθαρό βλέμμα προκειμένου να μπορεί να μεταφέρει πάνω στην πλάκα του ξύλου, του χαλκού ή του τσίγκου τον πυρήνα τους, την ίδια την ψυχή τους. Σε εποχή άρνησης του παραστατικού στο όνομα του «οραματικού», με τάσεις εθισμού στην ευκολία του γενικού και στην παγίδα του προχείρου, με την αρχή της «ήσσονος προσπαθείας» και την κατάχρηση των ηλεκτρονικών μέσων και των μικτών τεχνικών, η χαρακτική του Γκαλτέμη έρχεται να υπενθυμίσει την ανάγκη της γνώσης του σχεδίου, της υποδομής, την απαίτηση του καιρού και του μόχθου για να ολοκληρωθεί η έμπνευση. Ο ίδιος φιλοτεχνεί κυριολεκτικά το εκάστοτε έργο του, όλα τα στάδια της δημιουργίας του, χωρίς να παραβλέπει κανένα, ειδικά τη χάραξη, την οξύδωση και την εκτύπωση. Πάντα προετοιμασμένος να εκτιμήσει τα αποτελέσματα έχοντας υπολογίσει τις προθέσεις του, δεν αποφεύγει να αναμετρηθεί με τις κάθε είδους δυσκολίες, μέχρι να πετύχει τόσο τις ποικίλες τονικές διαβαθμίσεις της ασπρόμαυρης ξυλογραφίας σε πλάγιο ξύλο και της γραμμικής και τονικής οξυγραφίας όσο και τις ζωγραφικές υφές της λιθογραφίας και της έγχρωμης τσιγκολιθογραφίας. Τυπώνει κάθε φορά περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, κρατώντας την παράδοση στην ελληνική χαρακτική. Τα ζωγραφικά και τα χαρακτικά έργα του δεν είναι στρατευμένα σε καμιά πολιτική. Ή, σωστότερα, ενέχουν τη δική τους ηθική της πολιτικής, την αλήθεια. Ζητούν την ελευθερία και την αμεσότητα της υπαίθρου. Μας παραπέμπουν σε τρεις στίχους του άλλου Ηπειρώτη, του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη, που ως επαγγελματίας των γραφικών τεχνών (λινοτύπης στην Αθήνα) έχει σχέση με τον Γκαλτέμη: «Παρακαλώ σε, σταυραητέ, για χαμηλώσου ολίγο, / και δόσμου τες φτερούγες σου και πάρε με μαζί σου, / πάρε με απάνου στα βουνά, τι θα με φάει ο κάμπος!». Η ζωγραφική του βρίσκεται κοντά στο ιδίωμα του επίσης Ηπειρώτη Κ. Μαλάμου, τα χαρακτικά του δείχνουν εκλεκτικές συγγένειες με τις ποιητικές φωτογραφίες του -συμπατριώτη κι αυτού του Γκαλτέμη- Κώστα Μπαλάφα. Αφετηρία του στα έργα του, και τα ζωγραφικά και τα χαρακτικά, είναι το σχέδιο με μολύβι, που γίνεται "εκ του φυσικού". Πιστός στο δίδαγμα του Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο καλλιτέχνης μας συλλαμβάνει πρώτα με αδρές γραμμές τη φυσιογνωμία του θέματός του. «Όλα διψά να τα γνωρίσει, όντα και πράγματα, ζώα, φυτά, καρπούς, τοπία, εξοχές, [...] και τόπους χαριτωμένους γεμάτους γοητεία και γλύκα, με ανθηρά, πολύχρωμα λιβάδια, ριγηλά καθώς τα αναρριπίζει ανάλαφρα η αύρα», γράφει για το πνεύμα του ζωγράφου ο κορυφαίος οικουμενικός καλλιτέχνης της Αναγέννησης στην Πραγματεία περί ζωγραφικής. Τα ορεινά τοπία της Ηπείρου, τα δέντρα και τα ξέφωτα, οι καλύβες και οι μάντρες στα βοσκοτόπια, τα νεοκλασικά με τα μαγαζιά στα Γιάννενα και τα σοκάκια στην Κέρκυρα, οι άνθρωποι με τα σκαμμένα από την ηλικία και τα βάσανα πρόσωπα, τα ζώα και τα αντικείμενα, καταλαμβάνουν τον δικό τους χώρο στη θεματογραφία των σχεδίων του Γκαλτέμη. Τα προσεγγίζει με τη θέρμη και τις μνήμες του αγνού ντόπιου πατριώτη, αναπνέει τον αέρα τους και μεταφέρει τη δροσιά τους. Το αρχικό σχέδιο, κάποτε, φέρει και τις ενδείξεις των χρωμάτων· άλλοτε, -η ένδεια των υλικών!- διασώζει τις αποχρώσεις με μια σκέτη σημείωση. Διακονεί ισότιμα τη ζωγραφική και τη χαρακτική, συμπεριφερόμενος ως χαράκτης στη ζωγραφική του και ως ζωγράφος στη χαρακτική του. Γιατί, ελευθερωμένος από τις διαστάσεις του χαρακτικού που προοριζόταν για εικονογράφηση, περνά στις μεγαλύτερες επιφάνειες χαρτιού, που του επιτρέπουν και του επιβάλλουν να εργαστεί σαν να έχει πίνακα ζωγραφικής απέναντί του. Στις διαστάσεις πάλι του καμβά των ζωγραφικών έργων του δουλεύει επίμονα σαν μικρογράφος χαράκτης, δεν παρακάμπτει τις λεπτομέρειες στις συνθέσεις του: μια γλάστρα ή ένα μπακίρι του απορροφούν την προσοχή το ίδιο, ίσως και πιο πολύ, με τη γενικότερη εικόνα του εκάστοτε θέματός του, δίνοντας θαυμαστές αυτόνομες νεκρές φύσεις. Μάλιστα, για να έχει τη δυνατότητα της ενδελεχούς εργασίας σε σημεία των ζωγραφικών έργων του, επανέρχεται, και πάνω στα ακρυλικά ολοκληρώνει τα ψιμύθια με ελαιοχρώματα. Δεν διστάζει να επεμβαίνει στη διαδικασία των χαρακτικών του και να εφαρμόζει λύσεις δικής του επινόησης, αφού τον ενδιαφέρει και η έρευνα των υλικών. Ένα οργανικό υλικό, που του υποδεικνύει μια ιδιότυπη ματιέρα γκρίζου τόνου σε χαλκογραφία του, θα το χρησιμοποιήσει. Άλλοτε θα ρίξει μια τρίτη ξύλινη πλάκα στο χαρτί, με στόχο να αποδώσει τους λεπτούς μετατονισμούς των μαύρων σε ξυλογραφία του. Ο Γκαλτέμης στη χαρακτική του αποστρέφεται το «κεραμεούν» και «φαύλον» του καβαφικού ποιήματος, «που κιόλας μερικούς (χωρίς προπόνηση αρκετή) αγυρτικώς εξαπατά». Δεν προτίθεται να παραπλανήσει κανέναν. Κρατιέται μακριά από τις ευκολίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των εκτυπωτών τους. Προτείνει χαρακτικά δουλεμένα, στα οποία διακρίνονται αμέσως η ποιότητα του σχεδίου, η ισορροπία των χρωμάτων και ο προβληματισμός στη σύνθεση. Δημήτρης Παυλόπουλος
Κείμενο για τον κατάλογο της έκθεσης του Χριστόδουλου Γκαλτέμη στην γκαλερί «Καρυάτιδες» (Ιωάννινα, 22 Μαΐου - 30 Ιουνίου 2003).
