ΔΗΜΗΤΡΗ  ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΤΗΣ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
GLOSSARY OF ENGRAVING AND GRAPHIC ARTS
GLOSSAIRE DE LA GRAVURE ET DES ARTS GRAPHIQUES
GLOSSAR DEN GRAVŰRE UND DEN GRAPHISCHEN KŰNSTE
GLOSSARIO DELL’ INCISIONE E DELLE ARTI GRAFICHE
GLOSARIO DEL GRABADO Y LAS ARTES GRÁFICAS  

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ  ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ  
ΗΛΙΑ Ν. ΚΟΥΒΕΛΗ

Α Θ Η Ν Α   2 0 0 3

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Το βιβλιαράκι αυτό περιλαμβάνει, με κατανομή λατινικού αλφάβητου, δύο γλωσσάρια χαρακτικής και γραφικών τεχνών: Πρώτα-πρώτα, το Γλωσσάριο Όρων της Χαρακτικής και των Γραφικών Τεχνών που δημοσίευσα στο εξαντλημένο πλέον βιβλίο μου Χαρακτική – Γραφικές Τέχνες. Ιστορία – Τεχνικές – Μέθοδοι (Αθήνα 1995). Στο δεύτερο μέρος του Γλωσσαρίου εκείνου προσπάθησα να συγκεντρώσω όρους για τις τεχνικές, τις μεθόδους και τα εργαλεία της χαρακτικής και των γραφικών τεχνών σε πέντε γλώσσες —γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά και λατινικά· τώρα, στο πόνημά μου αυτό, προσθέτω και έκτη γλώσσα, την ισπανική. Ύστερα, περιέχεται εδώ καινούργιο Γλωσσάριο Ειδικοτήτων της Χαρακτικής και των Γραφικών Τεχνών, σε πέντε γλώσσες (γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά και ισπανικά), απαραίτητο, πιστεύω, σε όσους ασχολούνται με τη χαρακτική και τις γραφικές τέχνες στην Ελλάδα: σε σπουδαστές, συλλέκτες και απλούς φιλότεχνους. Για την επεξεργασία του πολύτιμη βρήκα τη βοήθεια του πεντάγλωσσου Γλωσσαρίου Ειδικοτήτων από τη σειρά των δέκα τόμων Bio-bibliographischer Index A-Z του Saur Allgemeines Künstlerlexikon (Μόναχο-Λειψία 1999-2000).

Όπως και στο βιβλίο μου που ήδη μνημόνευσα, τα ερμηνεύματα των όρων δίνονται στην πρώτη αλφαβητική εύρεσή τους, προκειμένου να αποφευχθούν άσκοπες, κουραστικές επαναλήψεις· στις επόμενες ευρέσεις ο αναγνώστης συναντά εσωτερικές παραπομπές. Η απόδοση κάποιων όρων και στο νέο Γλωσσάριο έγινε βάσει των ορολογικών προτάσεων του βιβλίου μου, ενώ δεν κρίνω σκόπιμο να επαναλάβω όσα σχετικά με προβλήματα ορολογίας, ξένης και ελληνικής, για τη χαρακτική και τις γραφικές τέχνες είχα γράψει έξι χρόνια πριν στον Πρόλογο του βιβλίου μου. Εξάλλου, κρατάει ακόμα η κατάσταση άγνοιας και παρεξηγήσεων όπως την έδειχνα εκεί, ενώ βλέπω να πολλαπλασιάζονται οι ρέκτες της χαρακτικής και των γραφικών τεχνών στον τόπο μας. Παρακολουθώ, βέβαια, με ικανοποίηση τη βαθμιαία αποδοχή και εισαγωγή ορολογικών μου προτάσεων στην ελληνική βιβλιογραφία της χαρακτικής και των γραφικών τεχνών.
Για την εικονογράφηση του Γλωσσαρίου αυτού χρησιμοποιήθηκαν αναπαραγωγές των χαλκογραφημένων πινάκων για τη χαρακτική και τις γραφικές τέχνες από την Encyclopédie των Diderot και D’Alembert (Παρίσι 1751-80), που ανήκει στη Συλλογή Γιώργου Κωστόπουλου.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους που συνέβαλαν, με τον τρόπο τους ο καθένας, στην παρούσα μικρή έκδοση —ιδιαίτερα τους φίλους Ηλία Ν. Κουβέλη, του ομώνυμου Εργαστηρίου Χαρακτικής, στον οποίο οφείλω την ιδέα να βγει το Γλωσσάριο σε βιβλίο, Κώστα Χατζιάρα, ισπανικά βιβλία χαρακτικής του οποίου, με τη σπάνια σήμερα ευγενική συγκατάθεσή του, χρησιμοποίησα, και Νίκο Λογοθέτη, που κοπίασε μαζί μου για τον λεξικογραφικό εντοπισμό ισπανικών όρων. Εννοείται φυσικά ότι οι όποιες παραλείψεις και τα τυχόν λάθη που θα βρεθούν βαραίνουν αποκλειστικά και μόνο εμένα.

Δ. Π.

Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ
Σ Υ Μ Β Ο Λ Α

F = γαλλικά
Ε = αγγλικά
G = γερμανικά
I = ιταλικά
S = ισπανικά
L = λατινικά
συντομ. = συντομογραφία
-> = βλέπε

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Agte R., Das große Lexikon der Graphik, Μπραουνσβάικ 1984.
Allen E. M., Harper’s Dictionary of the Graphic Arts, Νέα Υόρκη 1963.
Απέργη Ό. – Μπιτζένης Δ., Τεχνολογία των Εκτυπώσεων, Αθήνα 1999. 
Άποψη (εκδ.), Υλικά και Τεχνική στη Χαρακτική. Ξυλογραφία – Χαλκογραφία – Λιθογραφία, Αθήνα 1988.
Βαρλάμος Γ., «Τεχνικές στη χάραξη. Ξυλογραφία, χαλκογραφία, λιθογραφία και βιομηχανικές εφαρμογές της μεταξοτυπίας», Η Καθημερινή (Επτά Ημέρες), 12 Μαρτίου 1995.  
Barnard M. – Peacock J. – Berrill C., Τεχνολογία Παραγωγής Εντύπου, μετάφραση Γ. Χατήρης – επιμέλεια ελληνικής έκδοσης Β. Καραγιάννης, Αθήνα 1996.    
Birkhofer G., Tiefdruck, Ράβενμπουργκ 1996.
Bringhurst R., Στοιχεία της τυπογραφικής τέχνης, μετάφραση Γ. Δ. Ματθιόπουλος, Ηράκλειο 2001.
Chamberlain W., The Thames and Hudson Manual of Etching and Engraving, Λονδίνο 1972 (ανατύπωση: 1992).
Ο ίδιος, The Thames and Hudson Manual of Woodcut Printmaking and Related Techniques, Λονδίνο 1978.
Γαλάνης Δ., «Η τέχνη της ξυλογραφίας σε πλάκα ξύλου και σε όρθιο ξύλο», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 13 Ιουνίου 1928.
Γιοφύλλης Φ., «Η χαλκογραφία, η ξυλογραφία και τα linoleum στην Ελλάδα», εφ. Η Κυριακή του Ελευθέρου Βήματος, 24 Απριλίου 1927.  
Duplessis G., Lahistoriadelgrabado, Μπουένος Άιρες 1948.
Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, 12τ., Αθήνα 1927-30.
EncyclopediaofWorldArt (EnciclopediaUniversaledell’Arte), τ. IV και VI, Nέα Υόρκη/Τορόντο/Λονδίνο 1961/1962 (αναθεώρηση: 1972/1971· ιταλική έκδοση: 1958).
Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (εκδ.), Το Γνήσιο Χαρακτικό Έργο, κείμενα – καλλιτεχνική επιμέλεια Λ. Βιδάλη, Αθήνα 1988. 
Esteve Botey F., Grabado, Μαδρίτη 1914.
Ο ίδιος, Historia del grabado, Βαρκελώνη 1935.
Fioravanti G. κ.ά., Il dizionario del grafico. Guida alla progettazione grafica e all’ impaginazione del prodotto editoriale, Μπολόνια 1993.
Gallego A., Historia del grabado en España,Μαδρίτη 1990 (δεύτερη έκδοση).
Garland K., Illustrated graphics glossary, Λονδίνο 1980.
Ο ίδιος, Graphics, design and printing terms. An international dictionary, Λονδίνο 1989.
Gascoigne B., How to Identify Prints. A complete guide to manual and mechanical processes from woodcut to ink jet, Λονδίνο 1986 (ανατύπωση: 1998).  
Gran Enciclopedia Larousse, 24τ., Βαρκελώνη 1996 (πέμπτη και έκτη έκδοση).
Grassi L. – Pepe M., Dizionario dei termini artistici. Concetti, categorie, termini tecnici, movimenti, stili, materiali, strumenti, tecniche: oltre 6.000 termini definiti e spiegati, Τορίνο 1994.
Θεοδωρόπουλος Άγγ., «Περί χαρακτικής. Ιστορία της τέχνης του ξύλου», περ. Ελληνικόν Ημερολόγιον Ορίζοντες, τ. Γ΄, 1944, σ. 889-896.
Θεοδώρου Θ. , «Το πρόβλημα της ορολογίας», εφ. Η Καθημερινή (Επτά Ημέρες), 8 Φεβρουαρίου 1998.
Ο ίδιος, «Η ορολογία της ιστορίας της βιβλιοδεσίας», Βιβλιοαμφιάστης, τ. Α΄, Αθήνα 2000, σ. 299-306 (και ανασελιδαριθμημένο ανάτυπο).  
Hind A. M., A History of Engraving & Etching from the 15th century to the year 1914 (being the third and fully revised edition of “A Short History of Engraving & Etching”), Νέα Υόρκη 1963.
Ο ίδιος, An Introduction to a History of Woodcut with a detailed survey of work done in the fifteenth century, 2τ., Νέα Υόρκη 1963.
Ivins W. M., Prints and Visual Communication, Λονδίνο 1953 (τρίτη έκδοση 1978).
Jacquemin A. – Bersier J.-E., Techniques de la gravure, Παρίσι 1937.
Jahn J., Wörterbuch der Kunst, Στουτγκάρδη 1989 (εντέκατη έκδοση).
Καρακασίδης Ν., Χημεία Γραφικών Τεχνών, Αθήνα 1994.
Κεφαλληνός Γ., Αλληλογραφία (1913-1952). Κείμενα, συγκέντρωση – φιλολογική επιμέλεια Ε. Χ. Κάσδαγλης, Αθήνα 1991, σ. 229-303.
Kinross R., Modern Typography: An Essay in Critical History, Λονδίνο 1992 (ανατύπωση: 1994).
Klein H., DuMont’s kleines Sachwörterbuch der Drucktechnik und grafischen Kunst. Von Abdruck bis Zylinderpresse, Κολωνία 1976 (δεύτερη έκδοση).
Koschatzky W., Die Kunst der Graphik. Technik, Geschichte, Meisterwerke, Ζάλτσμπουργκ/Βιέννη 1972.
Krejča A., Les techniques de la gravure. Guide des techniques et de l’histoire de la gravure d’art originale, Παρίσι 1991 (πέμπτη έκδοση).
Λυδάκης Στ. – Βογιατζής Τ., Σύντομο λεξικό όρων της ζωγραφικής, Αθήνα 1977.
Μαστορίδης Κλ., Θέματα  αναπαραγωγής και εκτύπωσης, Θεσσαλονίκη 1988.
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία «Πυρσού», 24τ. + 4τ. Συμπλήρωμα, Αθήνα 1926-34, 1957 κε.
Meder J., Die technische Entwicklung der Graphik, Βιέννη 1908.
Moliner M., Diccionariodeusodelespañol, 2τ., Μαδρίτη 1990.
Μόσχος Γ., «Οι τρόποι της χαρακτικής και η ιστορία τους», περ. Ζυγός, τχ. 13 (1956), σ. 18-19· τχ. 14 (1956), σ. 19-20.
Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου», 18τ., Αθήνα 1948-54.
Παπαντωνίου Ζ., «Η τέχνη της χαρακτικής», εφ. Ελεύθερον Βήμα, 4 Δεκεμβρίου 1938.
Ο ίδιος, «Η χαρακτική», περ. Νέα Εστία, τχ. 312, 1939, σ. 53-62 (αναδημοσίευση: Ο ίδιος, Κριτικά, επιμέλεια Φαίδ. Κ. Μπουμπουλίδης, Αθήνα 1966, σ. 221-236). 
Παράσχος Κλ., «Συνέντευξις με τον κ. Άγγελον Θεοδωρόπουλον. Σκέψεις και γνώμαι του περί της ξυλογραφίας και της χαλκογραφίας», εφ. Τέχνη, 5 Μαΐου 1938.
Παυλόπουλος Δ., Χαρακτική – Γραφικές Τέχνες. Ιστορία – Τεχνικές – Μέθοδοι, Αθήνα 1995.
Pla J., Técnicas del grabado calcográfico y su estampación. Con unas notas sobre bibliofilia, Βαρκελώνη 1956.
Prouté P., Les techniques de la gravure, Παρίσι 1937.
Real Academia Española (εκδ.), Diccionario de la lengua española, 2τ., Μαδρίτη 1984 (εικοστή έκδοση).
Rueda M. de ―, Instrucción para gravar en cobre (αναστατική επανέκδοση με εισαγωγή A. Moreno Garrido), Γρανάδα 1991 (πρώτη έκδοση: Μαδρίτη 1761).
Σακελλαρίδης Γ., Γραφικές Τέχνες. Στοιχειοθεσία – Εκτύπωσις – Φωτοτεχνική – Βιβλιοδεσία – Έντυπο – Μακέτα – Φωτογραφία – Συσκευασία – Χαρτί, Αθήνα 1972 (ιδιαίτερα σ. 114-120).
Σκεπαστιανού Μ. Γ., Λεξικό όρων διατήρησης και συντήρησης έντυπου υλικού, Θεσσαλονίκη 1995.
Sottrifer K., Die Druckgraphik. Entwicklung, Technik, Eigenart, Βιέννη/Μόναχο 1966.
Stiebner E. D. και άλλοι, Bruckmann’s Handbuch der Drucktechnik, Μόναχο 1986 (τέταρτη έκδοση). 
Trevisani P., Storiadellastampa, Ρώμη 1951.
Τσολάκος Κ. Δ., Ο κόσμος των γραφικών τεχνών, Αθήνα 2000.
Twyman M., Printing 1770-1970. An Illustrated History of its Development and Uses in England, Λονδίνο 1970.
Ο ίδιος, «The Emergence of the Graphic Book in the 19th century», στο A Millenium of the Book, Γουίντσεστερ 1994.
Φραντζισκάκης Φρ., «Το μέλλον της Χαρακτικής. Δυνατότητες που δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθή. Ολίγα περί χαράξεων», Ζυγός, τχ. 99-100 (1964), σ. 29-30.
Van der Linden F., DuMont’s Handbuch der grafischen Techniken, Κολωνία 1986 (δεύτερη έκδοση).   
Vargas Ponce J. de ―, «Discurso histórico sobre el principio y progressos del grabado», Distribución de los premios concedidos por el Rey N.S. a los discípulos de las Nobles Artes, hecha por la Real Academia de San Fernando en la Junta Pública de 4 de agosto de 1970, Μαδρίτη χ.χ. (επανέκδοση με εισαγωγή J. Carrete Parrondo, Revista de Ideas Estéticas, τχ. 133 [1976], σ. 61-90).
Ziegler W., Die manuellen graphischen Techniken. Zeichnung, Lithographie, Holzschnitt, Kupferstich und Radierung, sowie die verwandten graphischen Verfahren des Hoch-, Flach- und Tiefdruckes, 2τ.: Α΄. Die Schwarz-Weißkunst, Χάλλη 1923 (τέταρτη έκδοση), Β΄. Die manuelle Farbengraphik, Χάλλη 1922 (δεύτερη έκδοση).

ISBN 960-86983-1-6